ThS. Trần Trung Ngôn - Khoa Nhà nước và pháp luật
Hợp tác xã nông nghiệp là tổ chức kinh tế tập thể, đồng sở hữu, có tư cách pháp nhân, do ít nhất 7 nông dân, hộ gia đình nông nghiệp tự nguyện thành lập và hợp tác tương trợ lẫn nhau trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, tạo việc làm nhằm đáp ứng nhu cầu chung của thành viên, trên cơ sở tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng và dân chủ trong quản lí hợp tác xã.
Việc tìm hiểu, nghiên cứu chủ đề “ Hậu giang phát huy vai trò của hợp tác xã nông nghiệp” có ý nghĩa góp phần phục vụ hoạt động giảng dạy nội dung quản lý hoạt động kinh tế ở cơ sở chương trình trung cấp lý luận chính trị - hành chính ở Trường Chính trị tỉnh Hậu Giang.
Ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long nói chung cũng như tỉnh Hậu Giang nói riêng hiện nay, phát triển kinh tế hợp tác có ý nghĩa vô cùng quan trọng, góp phần giải quyết việc làm, đảm bảo đời sống cho thành viên và người lao động tại địa phương; cũng như góp phần thúc đẩy tăng trưởng và phát triển về an ninh - chính trị - kinh tế - xã hội của tỉnh nhà.
Hậu Giang là tỉnh nông nghiệp nằm ở trung tâm đồng bằng sông Cửu Long có diện tích tự nhiên 1.622km2, dân số 733.017 người, có 8 đơn vị hành chính gồm, 02 thành phố, 01 thị xã và 5 huyện được chia làm 54 xã, 12 phường và 10 thị trấn. Đối với lĩnh vực nông nghiệp - đây là ngành được tỉnh đặc biệt quan tâm trong chỉ đạo, điều hành với phương châm tăng hàm lượng khoa học, kỹ thuật, cơ giới hóa và xây dựng chuỗi giá trị nông sản (chủ lực là lúa gạo, mía đường, thủy sản, cây ăn quả). Nhiều chủ trương, giải pháp về tái cơ cấu nông nghiệp, phát triển kinh tế hợp tác, hợp tác xã… được triển khai thực hiện. Chính vì thế có thể thấy tại tỉnh Hậu Giang hiện nay, các hợp tác xã nông nghiệp và tổ hợp tác ngày càng được chú trọng quan tâm đầu tư phát triển.
Hiện nay, toàn tỉnh có 202 hợp tác xã nông nghiệp (HTXNN) và 01 Liên hiệp hợp tác xã nông nghiệp (LH HTXNN). Liên hiệp hợp tác xã nông nghiệp có 08 HTX thành viên, có vốn điều lệ là 1 tỷ đồng (hiện đang ngưng hoạt động). Tổng số hợp tác xã nông nghiệp là: 202 HTX với tổng số thành viên là 5.657 thành viên, lao động thường xuyên là 6.800 người; vốn hoạt động trên 154 tỷ đồng.
Doanh thu bình quân hàng năm của HTXNN trong giai đoạn 2015 – 2020 là 2,1 tỷ đồng/năm; lợi nhuận bình quân là 255 triệu đồng. Trong đó doanh thu của HTX đối với thành viên là 1,05 tỷ đồng. Thu nhập trung bình của lao động làm việc thường xuyên trong HTX khoảng 4,5 triệu đồng/người/tháng, bình quân 54 triệu đồng/năm.
Các HTX hoạt động chủ yếu là tổ chức các khâu dịch vụ hỗ trợ quá trình sản xuất của thành viên HTX như 55% HTX dịch vụ bơm tưới, thu hoạch; 13% làm dịch vụ cung ứng vật tư, phân bón; 15% HTX làm dịch vụ giống cây trồng vật nuôi; 17% HTX làm dịch vụ làm đất; 10% HTX làm dịch vụ bao tiêu sản phẩm,.. Nhiều mô hình mới, đa dạng, có liên kết với doanh nghiệp để tạo chuỗi giá trị, đáp ứng yêu cầu của thị trường, cụ thể như HTX trái cây sinh học OCOP huyện Châu Thành sản xuất theo tiêu chuẩn GlobalGap ký kết hợp đồng cung ứng sản phẩm chanh không hạt, bưởi, rau quả các loại cho các công ty trong và ngoài nước gồm: xuất khẩu trực tiếp sang Châu Âu, Canada, cung cấp sản phẩm cho hệ thống siêu thị Coopmart, Vinmart; HTXNN Phước Trung của huyện Châu Thành A liên kết với Công ty Đại Dương Xanh bao tiêu lúa gạo đạt tiêu chuẩn xuất khẩu sang Châu Âu; HTXNN Thạnh Phước liên kết với Công ty Xa Xa bao tiêu sản phẩm chanh không hạt đạt tiêu chuẩn GlobalGAP xuất khẩu sang các nước Trung Đông, Châu Âu,..; HTX ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất và chuyển đổi cơ cấu cây trồng cho thu nhập cao (HTX Dưa lưới Thuận Phát ứng dụng nhà màng, tưới nhỏ giọt trồng dưa lưới đạt tiêu chuẩn an toàn cung cấp cho các siêu thị)... Cùng với sự hỗ trợ của các sở ngành những năm qua nhiều hợp tác xã đã áp dụng quy trình sản xuất Vietgap, Globalgap nhằm nâng cao chất lượng, giá trị nông sản hàng hóa, xúc tiến thương mại, ký kết các hợp đồng tiêu thụ hàng hóa với các doanh nghiệp, từng bước xây dựng thương hiệu hàng hóa cho một số mặt hàng nông nghiệp chủ lực của tỉnh nhà.
Nhìn chung trong những năm gần đây, các HTXNN của tình Hậu Giang có sự chuyển biến tích cực về nhận thức, xác định HTX là hình thức tổ chức sản xuất phù hợp nhằm huy động các nguồn lực để phát triển kinh tế, làm gia tăng giá trị sản phẩm, đóng góp vào GDP của khu vực kinh tế tập thể, HTX tiếp tục có xu hướng tăng lên, nhờ đó có khả năng huy động các nguồn lực từ thị trường để phát triển sản xuất, kinh doanh, đóng góp tích cực cho tái cơ cấu nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới.
Số lượng HTXNN, tổ hợp tác tăng lên đáng kể, trong quá trình củng cố nâng chất các HTXNN cũ và thành lập mới đã được đẩy mạnh theo hướng tích cực, đa dạng hóa về các ngành nghề và dịch vụ, đáp ứng được nhu cầu hợp tác, phát triển sản xuất và nâng cao năng suất, chất lượng nông sản hàng hóa trong nông nghiệp. Các HTXNN đã củng cố một bước về tổ chức quản lý, vốn quỹ, về trách nhiệm và quan hệ giữa các thành viên với HTX. Hoạt động của các HTXNN cũng được đổi mới từng bước gắn được với lợi ích của thành viên và HTX. Tuân thủ nguyên tắc tự nguyện và những quy định của Luật hợp tác xã.
Các hợp tác xã nông nghiệp đã bước đầu mở rộng được các dịch vụ cơ bản phục vụ cho sản xuất nông nghiệp. Sự gắn bó, liên kết giữa các HTXNN với các Doanh nghiệp cung ứng đầu vào và tiêu thụ nông sản hàng hóa ngày càng nhiều. Do các hợp tác xã đã áp dụng tốt các quy trình sản xuất hàng hóa theo hướng nâng cao chất lượng nhờ đó mà nhiều HTXNN đã mở rộng thêm quy mô sản xuất, mở rộng thị trường tiêu thụ, tăng thu nhập cho thành viên.
Từ đó khẳng định vị trí, vai trò của HTXNN ngày càng rõ nét, đáp ứng nhu cầu đời sống của người dân, góp phần trong chính sách an sinh xã hội, xóa đói giảm nghèo và xây dựng nông thôn mới. Do đó, các HTX của tỉnh Hậu Giang không ngừng được củng cố và phát triển. Bên cạnh phát triển về số lượng và quy mô hoạt động, kinh tế tập thể trên địa bàn tỉnh cũng đã có bước phát triển theo chiều sâu. Hiện nay các HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp vẫn chiếm ưu thế và có hoạt động ổn định, từng bước khẳng định và giữ vai trò nền tảng trong tổ chức sản xuất ở nông thôn.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy rằng, hoạt động của các HTX nông nghiệp của tỉnh hiện nay còn tình trạng chậm đổi mới. Đa số các HTX nông nghiệp chỉ tập trung hoạt động đối với các dịch vụ đầu vào cho sản xuất như: Cung ứng giống, vật tư, phân bón, bảo vệ thực vật, thủy lợi nội đồng...; còn các dịch vụ rất quan trọng như: bảo quản, chế biến, tiêu thụ sản phẩm chưa được quan tâm, nên số HTX thực hiện việc bao tiêu nông sản cho nông dân ít, hiện mới chỉ có khoảng 10% số HTX thực hiện việc bao tiêu một phần nông sản cho nông dân.
Trình độ chuyên môn và năng lực cán bộ quản lý của các HTX còn nhiều hạn chế chưa đáp ứng được nhiệm vụ tổ chức hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ trong điều kiện kinh tế thị trường hiện nay; khả năng mở rộng quy mô sản xuất, đa dạng hóa ngành nghề, tiếp cận với các chương trình, dự án cũng như các nguồn vốn tín dụng còn hạn chế nhất định; hoạt động của các HTX thiếu sự liên doanh, liên kết trong hệ thống với nhau cũng như với các thành phần kinh tế khác, nhất là việc ký kết hợp đồng bao tiêu hàng hóa nông sản cho các hộ thành viên.
Tình hình vốn, quỹ của các HTX còn khó khăn: Mức vốn chủ sở hữu bình quân của các HTX thấp. Đa số các HTX thiếu vốn để sản xuất, kinh doanh; các HTX rất khó tiếp cận được với nguồn vốn vay từ các tổ chức tín dụng, trong khi đó việc huy động vốn từ thành viên khó khăn ảnh hưởng đến năng lực sản xuất kinh doanh và khả năng cạnh tranh của các HTX.
Việc xử lý giải thể, chuyển đổi sang loại hình khác đối với các HTX đã ngừng hoạt động chưa dứt điểm, còn nhiều HTX vẫn đang trong tình trạng ngưng hoạt động.
Những hạn chế trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân:
Thứ nhất, do ảnh hưởng của tình hình dịch Covid-19 đã làm ảnh hưởng đến thị trường trong nước và xuất khẩu nên đầu ra gần đây không ổn định gây ảnh hưởng không nhỏ đến tình hình sản xuất và kinh doanh của HTX.
Thứ hai, công tác phối hợp thực hiện chưa tốt giữa các Sở, ngành và địa phương; công tác tham mưu của cán bộ chuyên môn còn hạn chế; chế độ báo cáo, kiểm tra, đôn đốc, sơ kết của một số địa phương chưa được quan tâm.
Thứ ba, tổ chức bộ máy quản lý nhà nước và hỗ trợ phát triển HTX nhất là ở cấp huyện và cấp xã còn thiếu, đa phần là kiêm nhiệm. Do đó, việc kiểm tra theo dõi tình hình hoạt động của các HTX chưa sâu sát, không năm bắt kịp thời những khó khăn, vướng mắc của HTX để kiến nghị về cơ quan cấp trên và xử lý giải thể các HTX ngừng hoạt động kéo dài.
Thứ tư, trình độ chuyên môn và năng lực của cán bộ quản lý HTX còn nhiều hạn chế, phần lớn có tuổi đời cao từ đó dẫn đến lúng túng trong tổ chức hoạt động, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới của HTX.
Thứ năm, một số HTX còn tâm lý trông chờ, ỷ lại, ngại thay đổi và thiếu quyết tâm, chưa thật sự quyết liệt tìm giải pháp thúc đẩy HTX phát triển. Mặc khác, do thu nhập của cán bộ quản lý HTX thấp, chế độ chính sách lâu dài chưa có từ đó làm giảm động lực của bộ máy quản lý cũng như thu hút những người có năng lực, trình độ tham gia HTX. HTX thiếu vốn hoạt động, trong khi tiếp cận vay vốn ngân hàng khó khăn nên không mở rộng được sản xuất, dịch vụ.
Để phát huy vai trò của các HTX trên địa bàn tỉnh Hậu Giang, góp phần thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân, nhóm tác giả đề xuất thực hiện đồng bộ các giải pháp sau:
Một là, “Tiếp tục tăng cường công tác tuyên truyền, quán triệt, nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu cơ quan, tổ chức và Nhân dân về bản chất của kinh tế tập thể, hợp tác xã,…” theo Kết luận số 70-KL/TW ngày 09 tháng 3 năm 2020 của Ban Chấp hành Trung ương Kết luận của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung Ương 5 Khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể.
Hai là, hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách về phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã như: đất đai, thuế, tín dụng...; kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, tạo điều kiện để kinh tế tập thể, hợp tác xã phát triển bền vững. Có phương án xử lý dứt điểm việc nợ đọng ở các hợp tác xã, tạo điều kiện để giải thể các hợp tác xã kiểu cũ, yếu kém hoặc chuyển sang hình thức kinh tế khác.
Ba là, tiếp tục đổi mới hoạt động, mở rộng quy mô sản xuất, từng bước hình thành các cụm sản xuất nông nghiệp công nghệ cao, gắn với công nghiệp chế biến để tăng giá trị gia tăng của sản phẩm nông nghiệp. Đồng thời, cần nhân rộng các mô hình kinh tế HTX gắn với chuỗi giá trị, tạo động lực cho quá trình xây dựng nông thôn mới gắn với thực hiện tốt Đề án tái cơ cấu ngành Nông nghiệp. Khuyến khích phát triển kinh tế tập thể, HTX với nhiều hình thức hợp tác đa dạng, lồng ghép việc thực hiện các chương trình, dự án nhằm hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, mở rộng liên kết hợp tác, nhất là HTX sản xuất các sản phẩm nông nghiệp có lợi thế cạnh tranh cao.
Bốn là, đổi mới cách thức hoạt động của LM HTX, nâng cao vai trò của LM HTX trong các hoạt động xúc tiến thương mại giúp HTX tiêu thụ sản phẩm, thúc đẩy hình thành các mối liên kết để tiêu thụ sản phẩm cho HTX. Bên cạnh đó cần chú ý đến công tác phối hợp giữa các sở, ngành đoàn thể, UBND các huyện, thị xã, thành phố tạo sự đồng bộ trong việc chỉ đạo triển khai kế hoạch phát triển HTXNN trên địa bàn.
Năm là, thường xuyên mở các lớp bồi dưỡng, tập huấn nâng cao trình độ cho đội ngũ quản lý, điều hành HTX; chú trọng phát triển nguồn nhân lực và nâng cao chất lượng đào tạo nhân lực về quản lý nhà nước và quản trị sản xuất, kinh doanh đối với HTX và LH HTX; xây dựng các cơ chế, chính sách hỗ trợ hợp lý đối với đội ngũ cán bộ, công chức tham gia quản lý HTX, LH HTX nhằm khuyến khích và tạo động lực để đội ngũ này toàn tâm toàn sức trong thực thi công vụ.
Ngoài ra, cần phải đổi mới công tác tư vấn, hỗ trợ, cung cấp các dịch vụ thiết thực, chất lượng, hiệu quả cho các HTXNN theo hướng quy mô phù hợp và gắn với chuỗi giá trị; tăng cường công tác đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các thành viên; tư vấn, hỗ trợ và cung ứng dịch vụ cho HTXNN về xúc tiến công nghệ thương mại, mở rộng thị trường, vốn tín dụng, kiểm toán; xây dựng và nhân rộng các mô hình kinh tế tập thể, HTX sản xuất gắn với chuỗi giá trị; đào tạo đội ngũ cán bộ quản trị HTX, ... Song song đó, cần thường xuyên theo dõi quá trình hoạt động của các HTXNN và tổ chức các phong trào thi đua để phát hiện, bồi dưỡng, nhân rộng những mô hình mới, cách làm hiệu quả; Thực hiện tốt công tác đánh giá, khen thưởng nhằm khích lệ các HTXNN và LH HTXNN.
Có thể khẳng định, HTXNN là mô hình tối ưu trong việc hỗ trợ các hộ gia đình phát triển sản xuất hiệu quả. HTXNN của tỉnh Hậu Giang đã thể hiện được vai trò, vị trí của mình trong phát triển kinh tế - xã hội của địa phương; là nhân tố quan trọng tạo nên sức mạnh trong sản xuất nông nghiệp và trong quá trình xây dựng nông thôn mới; góp phần nâng cao đời sống, thu nhập của người dân đem lại ổn định trật tự chính trị, xã hội trên địa bàn. Do vậy, để phát triển HTXNN cần phải chú trọng đến chất lượng, nâng cao hiệu quả kinh tế, đa dạng hóa ngành nghề, nâng cao chất lượng sản phẩm; thu hút ngày càng nhiều thành viên tham gia; tăng cường công tác củng cố, đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động, mở rộng quy mô sản xuất, trên cơ sở phát huy nội lực, đẩy mạnh hợp tác với các thành phần kinh tế khác, tăng lợi ích về kinh tế, góp phần phát triển kinh tế, xã hội, xây dựng nông thôn mới. Và quan trọng nhất, để kinh tế hợp tác xã nói chung cũng như HTXNN nói riêng trên địa bàn tỉnh Hậu Giang phát triển ổn định, bền vững cần sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của chính quyền địa phương. Bởi như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: “Nông dân ta giàu thì nước ta giàu. Nông nghiệp ta thịnh thì nước ta thịnh. Nông dân muốn giàu, nông nghiệp muốn thịnh, thì cần phải có hợp tác xã” [4]./.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Báo cáo tình hình phát triển kinh tế tập thể, kinh tế hợp tác xã 6 tháng đầu năm 2021 của Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn tỉnh Hậu Giang.
- Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Toàn tập (2021 – 2025), Nxb Chính trị quốc gia sự thật, Hà Nội, 2021.
- Kết luận của Bộ Chính trị số: 70-KL/TW về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 Khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể.
- Thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi cho nông gia và điền chủ Việt Nam ngày 11/4/1946.
- Văn kiện Đại hội Đảng bộ tỉnh Hậu Giang lần thứ XIV, nhiệm kỳ 2020 – 2025.
- Quốc Hội (2012), Luật Hợp tác xã, Hà Nội.
